GiẢM SẮC TỐ DO THUỐC, HÓA CHẤT (Chemical and pharmacologic hypomelanosis)
- ĐẠI CƯƠNG
Bệnh có nhiều tên gọi khác nhau: contact leukoderma, contact vitiligo, contact depigmentation.
Cơ chế của bệnh là do các thuốc, hóa chất có cấu trúc giống tyrosynase, ức chế cạnh tranh với tyrosinase trong quá trình tổng hợp melanin, làm giảm sản xuất melanin gây trắng da.
Có 3 nhóm nguyên nhân chính:
- Phenol/catechols (phenolic compounds): hydroquynon (HQ) và dẫn suất (MMEH, MBEH…, para-tertiary butylphenol –PTBP). Đây là nhóm hay gặp nhất và tác dụng trắng da nhanh nhất.
- Sulfhydryls: Sulfanilic acid…
- Chất khác: arsenic, thủy ngân, acid azelic, corticosteroid, chloroquin, imiquimod…
- LÂM SÀNG
- Tiền sử tiếp xúc với hóa chất từ 1 tháng tới chục năm.
- Thời gian xuất hiện tt phụ thuộc các loại thuốc (nhóm catechol có hoạt lực làm trắng da mạnh) và nồng độ thuốc (HQ4% hay gặp giảm sắc tố kiểu hoa giấy hơn HQ 2%).
- Có 2 thể lâm sàng chính:
+ Tổn thương giống bạch biến
Dát, mảng màu trắng: ban đầu là các dát giảm sắc tố nhỏ, theo thời gian gộp nhau vào thành tổn thương lớn, phần quanh nang lông cũng trắng (bạch biến thường quanh nang lông vẫn còn sắc tố).
Có thể châm chích, ngứa tại tt (do viêm da tiếp xúc), bạch biến thường không có triệu chứng này.
Vị trí: vùng tiếp xúc với các hóa chất, đặc biệt là bàn tay, cẳng tay, trán, đầu.
Ở Ấn Độ có thể gặp giảm sắc tố ở vùng trán do truyền thống sử dụng “bindi” và “alta” (chấm đỏ trên trán).
Vùng tay hay gặp ở công nhân làm trong môi trường có chất tẩy. Một số trường hợp tổn thương có thể lan rộng ra vùng da không tiếp xúc.
+ Tổn thương tăng giảm sắc tố kiểu rắc hoa giấy.
Chấm tăng giảm sắc tố xenn kẽ nhau. Hay gặp trong dùng thuốc làm trắng HQ và dẫn suất lâu ngày. rất hay gặp ở phụ nữ sử dụng lá trầu không để làm trắng da.
Bệnh giảm sắc tố kiểu rắc hoa giấy do lá trầu không chia làm 3 giai đoạn:
Giai đoạn đầu là giai đoạn tẩy da, trong 3 ngày đầu bệnh nhân có cảm giác kích ứng nhẹ như đỏ da, châm chích sau đó giai đoạn này mất đi.
Trong nghiên cứu ở Đài Loan trên 15 BN, 8/15 BN nhận thấy rằng trắng da trong vòng 1 tuần sau đắp, trong đó có 3 BN hiệu quả thấy được sau 3 ngày.
Tác dụng trắng da này nhanh hơn bất kỳ loại thuốc làm trắng hiện tại trên thị trường.
Giai đoạn thứ 2 là tăng sắc tố sau viêm: sau giai đoạn trắng da bệnh nhân sẽ xuất hiện tăng sắc tố.
Giai đoạn 3: giảm sắc tố hình chấm trên nền tăng sắc tố (confetti-like depigmentation).
- NGUYÊN NHÂN TIẾP XÚC
Liên quan đến nghề nghiệp: para - tertiary butylphenol (PTBP - có trong keo dính), chất này thường gây bệnh giống bạch biến.
PTBP formandehyde resins thường có trong hồ, chất chống oxy hóa trong cao su, vecni và sơn, chất diệt côn trùng, mực in giấy nhớ (giấy ghi chép thông tin dính trên bàn học), dầu tổng hợp, nhựa plastic.
Những công nhân làm trong các nghề chế tạo các chất nếu không được bảo vệ dễ gây bạch biến do hóa chất.
Không liên quan đến nghề nghiệp: tiếp xúc với "bindi" và "alta" ở người Ấn Độ, băng dính, acrylates đặc biệt trong sơn móng tay, cinamic aldehyde trong kem đánh răng, chất làm trắng da như HQ..., thuốc nhuộm tóc, nhuộm quần áo, giày, bao cao su, son môi, kẻ lông mày...
Giảm sắc tố cũng có thể xuất hiện sau bôi hoặc tiêm nội tt corticoid, đặc biệt ở những người da tối màu.
Chính vì vậy, chế phẩm bôi corticoid thường được dùng rộng rãi để làm trắng tại châu Phi và châu Á.
Đa phần tác dụng làm trắng không hoàn toàn, kèm theo các tác dụng phụ khác như: trứng cá, teo da, rạn da.
Khi tiêm nội tổn thương hoặc nội khớp sau vài tuần đến vài tháng, có thể gây giảm sắc tố hình sao hoặc đường thẳng với ranh giới không đều.
Tổn thương thường trở lại sắc tố sau khoảng 1 năm ngừng tiêm.
Với những bệnh nhân, đặc biệt là người lớn mới xuất hiện tổn thương giống bạch biến, cần phải hỏi kỹ tiền sử tiếp xúc hoặc thuốc sử dụng imiquimod.
Imatinib mesylat là thuốc ức chế tyrosynase, nhắm vào bcr-abl (protein hợp chất trong bệnh bạch cầu dòng tủy mạn), đồng thời ức chế cả thụ thể KIT - liên quan đến tổng hợp hắc tố và điều hòa tế bào hắc tố.
Chính vì vậy bệnh nhân ung thư dùng thuốc này có thể có nhiều dạng giảm sắc tố như: trắng toàn thân, giảm sắc tố đầu chi, bạch biến tiến triển...
- ĐIỀU TRỊ
Thường tự phục hồi sắc tố sau khi dừng tiếp xúc hóa chất vài tuần đến vài tháng.
Nghiên cứu của Ghosh trên 567 BN giảm sắc tố do hóa chất không kết hợp với bạch biến, 73,4% phục hồi sau 1 năm, 12% tiếp tục phát triển tổn thương bạch biến ở vị trí khác.
Các phương pháp điều trị giống bạch biến./.
Bệnh nhân giảm sắc tố giống bạch biến sau dùng thuốc làm trắng nghi do dẫn xuất HQ ở Spa
Giảm sắc tố kiểu hoa giấy ở bệnh nhân sử dụng lá trầu không để làm sáng da
Nguồn:Trung tâm da liễu Hải Phòng Copy link
